امروزه از تاریخ تقویمی تعدادی از رویدادهای زمان پادشاهی کورش هخامنشی آگاهی در دست است؛ آگاهی‌هایی که حداکثر دقت آنها به یک ماه می‌رسد. اما اطلاع از تاریخ‌های دقیق روزشمار از رویدادهای عصر کورش، تنها به ده واقعه محدود می‌شود که در آنها به ثبت سال، ماه و روز پرداخته شده است.
به موجب یک سالنامه بابلی که به دست رویدادنامه‌‌نگاران بابلی نگاشته شده (و متن کامل ترجمه فارسی آنرا پیش از این با نام «رویدادنامه نبونید- کورش» منتشر کرده بودم)، از تاریخ دقیق ده رویداد مرتبط با کورش آگاهی داریم. در اینجا کوشش این نگارنده بر این است که بتواند برابری تاریخ‌های تقویمی ثبت‌شده در این سند را که بر اساس گاهشماری بابلی است، با گاهشماری‌های ایرانی و میلادی بسنجد.
متن بخش‌های روزشمارانه در رویدادنامه
«. . . سال هفدهم از پادشاهی نَـبـونـیـد . . . ماه تَـشـریـتـو . . . روز پانزدهم، شهر سـیـپـار بدون جنگ تصرف شد. نبونید بگریخت.
در روز شانزدهم، گَـئـوبَـروَه (فرمانده سپاه کورش) . . . همراه با سپاه کورش، بدون جنگ و پیکار به بابل اندر آمد.
در پایان ماه، نگاهبانی از نیایشگاه اِسَـگـیـلَـه (معبد مـردوک- خدای بزرگ- و بزرگترین نیایشگاه بابل) به سپرهای گـوتـیـان سپرده شد تا مبادا هیچیک از سپاهیان به درون اسگیله و دیگر بناهای آن راه بردند. از آن پس، آیین‌ها و مراسم به مانند گذشته برگزار می‌شوند.
در روز سوم از ماه آرَهـسَـمـنَـه، کورش به بابل اندر آمد. به پیش گام‌های او، شاخه‌های سبز افشانده می‌شد. او با مردمان شهر، پیمان آشتی گذارد. کورش به همه مردمان بابل، پیام درود و شادباش فرستاد. گئوبَروَه به فرمانداری بابل برگماشته شد.
در شب یازدهم ماه آرَهسَمنَه، گئوبَروَه مرد.
در روز (؟) ماه آدارو، بانوی شاه (کاساندان) بمرد. از روز بیست و هفتم ماه آدارو تا روز سوم از ماه نیسانو، یک بلندپایه، مراسم اشک‌ریزان را در اَکَد برگزار کرد.
در روز چهارم، کـمـبـوجـیـه پسر کورش، به نیایشگاه (؟) رفت و پیشکشی‌هایی را با دست خویش بر پیکر نَـبـو (خدای نویسندگی و دبیری) فراز برد . . . (سپس از نزد) نَبو بسوی اِسَگیلَه فرا رفت . . . و گوسفندی را پیشکش بکرد.»
(برای آگاهی بیشتر از ترجمه فارسی رویدادنامه نبونید- کورش بنگرید به مقاله‌ای با همین عنوان در کتاب: «تمدن هخامنشی- سیزده گفتار در بررسی‌های هخامنشی»، ۱۳۸۶، از همین نگارنده).
داده‌های روزشمارانه رویدادنامه
پانزدهم تشریتو: تصرف شهر سیپار.
پانزدهم تشریتو: گریختن نبونید.
شانزدهم تشریتو: ورود گئوبروه و سپاه کورش به بابل.
آخرین روز تشریتو: فراهم آوردن امکان برگزاری آیین‌های سنتی در نیایشگاه اسگیله.
سوم آرهسمنه: ورود کورش به بابل.
سوم ارهسمنه: برگماری گئوبروه به فرمانداری بابل.
یازدهم آرهسمنه: درگذشت گئوبروه.
(؟) آدارو: درگذشت کاساندان.
بیست و هفتم آدارو تا سوم نیسانو (از یکم نیسانو سال تازه بابلی آغاز شده است): مراسم سوگواری برای کاساندان.
چهارم نیسانو: نیایش و احترام کمبوجیه به نیایشگاه‌های اِزیـدَه و اسگیله.
مطابقت تقویمی رویدادهای بالا
برای سنجش برابری داده‌های تقویمی بالا که بر اساس گاهشماری بابلی است، نکات زیر را نیز می‌باید در نظر داشت:
– سال ۱۷ از پادشاهی نبونید، مطابق است با سال سقوط پادشاهی بابل و برابر است با سال ۱۱۶۰ پیش از هجری شمسی و ۵۳۹ / ۵۳۸ پیش از میلاد.
– سال ۱۷ از پادشاهی نبونید، سال عادی، و سال ۱۶ کبیسه بوده است (افزودن یک ماه کامل با نام «آدارو دوم» به پایان سال بابلی).
– روز ۱ از ماه تشریتو (ماه هفتم) بابلی در سال ۱۷ پادشاهی نبونید به عنوان مبدأ سنجش، برابر بوده است با ۲۸ شهریورماه، ۲۶ سپتامبر.
– مقارنه ماه و خورشید در ۲۷ شهریورماه همان سال اتفاق افتاده است. در نتیجه آغاز ماه تشریتو، هم بر اساس گاهشماری متوسط بابلی و هم بر اساس گاهشماری حقیقی خورشیدی- قمری برابر با ۲۸ شهریورماه بوده است.
– ماه‌های تشریتو و نیسانو، ماه‌هایی ۳۰ روزه هستند؛ در حالیکه ماه‌های آرهسمنه و آدارو ۲۹ روزه هستند.
– یکم فروردین یا نوروز سال مفروض ما برابر بوده است با ۲۸ مارس. در نتیجه از یکم مهرماه فاصله عددی میان گاهشماری هجری شمسی و میلادی به اندازه یک روز و از یکم آبان‌ماه، دو روز بوده است.
– گاهشماری میلادی گریگوری امروزین با افزودن ۱۰ شماره روز به ۴ اکتبر میلادی ژولیانی در سال ۱۵۸۲ و با اصلاحاتی در نظام کبیسه‌گیری به وجود آمده است و در میان تقویم‌نگاران و تاریخ‌نویسان، تمامی داده‌های تاریخی برای سال‌های پیش از ۱۵۸۲ بر پایه گاهشماری میلادی ژولی است. به عبارت دیگر، روز فردای ۴ اکتبر میلادی ژولی برابر است با ۱۵ اکتبر میلادی گریگوری.
نتیجه سنجش
تصرف شهر سیپار: ۱۱ مهر، ۱۵ تیشری آرامی، ۱۰ اکتبر ۵۳۹ پیش از میلاد، ۸۷۵۱۶۵- روز ژولی.
گریختن نبونید: ۱۱ مهر، ۱۵ تیشری آرامی، ۱۰ اکتبر ۵۳۹ پیش از میلاد، ۸۷۵۱۶۵- روز ژولی.
ورود گئوبروه و سپاه کورش به بابل: ۱۲ مهر، ۱۶ تیشری آرامی، ۱۱ اکتبر ۵۳۹ پیش از میلاد، ۸۷۵۱۶۴- روز ژولی.
آغاز برگزاری آیین‌های سنتی در نیایشگاه بزرگ بابل: ۲۶ مهر، ۳۰ تیشری آرامی، ۲۵ اکتبر ۵۳۹ پیش از میلاد، ۸۷۵۱۵۰- روز ژولی.
ورود کورش به بابل: ۲۹ مهر، ۳ مِرهِشوان آرامی، ۲۸ اکتبر ۵۳۹ پیش از میلاد، ۸۷۵۱۴۷- روز ژولی.
برگماری گئوبروه به فرمانداری بابل: ۲۹ مهر، ۳ مِرهِشوان آرامی، ۲۸ اکتبر ۵۳۹ پیش از میلاد، ۸۷۵۱۴۷- روز ژولی.
درگذشت گئوبروه: ۷ آبان، ۱۱ مِرهِشوان آرامی، ۵ نوامبر ۵۳۹ پیش از میلاد، ۸۷۵۱۳۹- روز ژولی.
درگذشت کاساندان: به احتمال ۲۱ اسفند، ۲۶ آدار آرامی، ۱۹ مارس ۵۳۸ پیش از میلاد، ۸۷۵۰۰۵- روز ژولی. (شماره این روز را به دلیل تخریب متن کتیبه نمی‌توان خواند. اما شاید در روز پیش از آغاز سوگواری بوده است که با شش روز سوگواری، یک دوره هفت روزه تکمیل می‌شده است).
سوگواری برای کاساندان: از ۲۲ تا ۲۷ اسفند، ۲۷ آدار تا ۳ نیسان آرامی، ۲۰ تا ۲۵ مارس ۵۳۸ پیش از میلاد.
نیایش و احترام کمبوجیه به نیایشگاه‌های ازیده و اسگیله: ۲۸ اسفند، ۴ نیسان آرامی، ۲۶ مارس ۵۳۸ پیش از میلاد، ۸۷۴۹۹۸- روز ژولی.
از تاریخ تقویمی رویدادهای بعدی زمان پادشاهی کورش به دلیل نبود رویدادنامه‌های جدیدتر، اطلاعی در دست نیست. اما برخی منابع تاریخی، این سه واقعه مهم را بدون ذکر جزئیات، به سال پس از تصرف بابل منسوب می‌دارند.
لازم به یادآوری است که عده‌ای از مبلغان کورش‌پرستی (و از جمله در صفحه 7 روزنامه اعتماد به تاریخ 23 مهر 1400)، بخش‌هایی مثله‌شده از این مطلب نگارنده و نیز «رویدادنامه نبونید-کورش» را با تصرف و تقلب منتشر کرده‌اند تا بلکه برای روز جهانی خودساخته خود، سندی تقلبی جور کرده باشند. بدیهی است که جعل و دستکاری در آثار دیگران و اسناد تاریخی و تقویمی به منظور سوءاستفاده و عوام‌فریبی، عملی قبیح و ناپسند است.
